ژن‌هاي کلیدي که در هدایت یاخته‌هاي سرطاني نقش دارند
سرطان در نتیجه تقسیم غیرقابل کنترل سلول‌ها بوجود می‌آید که در اثر عوامل محیطي و اختآلل‌های ژنتیکي بوجود می‌آید. چهار دسته از ژن‌هاي کلیدي که در هدایت یاخته‌هاي سرطاني نقش دارند، شامل ژن‌های توده زا (آنکوژن‌ها)، ژن‌هاي مهار‌کننده توموري، ژن‌هاي ترمیم‌کننده و ژن‌هاي مرگ، برنامه‌ریزی شده هستند. چنانچه یک جهش ژنتیکي در آنها تولید شود، یاخته‌هاي طبیعي از مسیر خود خارج می‌شوند و تحت تأثیر جریان‌هاي جدید قرار می‌گیرند که به سوي یاخته‌هاي سرطاني شدن پیشرفت می‌کنند. افزون بر ترکیب‌های شیمیایي، پرتوهاي آفتاب، امواج کوتاه و ویروسها و باکتري‌ها هم در تولید سرطان‌ها نقش مهمي را دارند. بافت‌هاي سرطاني به 6 گروه تقسیم می‌شوند: خون، غددلنفاوي، سارکوما (بدخیمی یاخته‌های بافت همبندی)، کارسینوما (بدخیمی یاخته‌های بافت پوششی) – سلول‌هاي جنیني – سلول‌هاي جنسي. سرطان یک بیماري است که روابط و نظم بین سلولي را مختل می‌کند و باعث نافرماني ژن‌هاي حیاتي و کلیدي میشود. این بی‌نظمي‌هاي مولکولي در چرخه تقسیم سلولي اثر دارند و منجر به ناکامی در تمایز یافتن سلول‌ها می‌شوند.ژن‌هاي کلیدي که معیوب می‌شوند و عملکرد آنها تغییر می‌کنند، به چهار گروه تقسیم می‌شوند.
ژن های توده زا
پروتوآنکوژن‌ها (ژن‌های توده زا پیش از جهش) در حالت طبیعي مسئول تنظیم تقسیم و رشد سلول‌ها می‌باشند. هنگامی که جهش ژنتیکي پیدا مي‌کنند، به نام آنکوژن نام‌گذاری می‌شوند.
تغییرهای ژنتیکي که موجب تولید آنکوژن‌ها و اختلال‌های ژنتیکي می‌شوند، عبارتند از:
- جابجایی کروموزومی مانند ژن BCR و ژن توده زا AB1 در سرطان مزمن خون؛
- جهش نقطه‌ای ژن‌ها مانند ژن RAS در سرطان روده بزرگ؛
- حذف ژن‌ها؛
- مانند ژن ERB-B در سرطان سینه خانم‌ها؛
- تقویت ژن‌ها مانند ژن N-MYC در سرطان سلول‌هاي عصبي کودکان؛
- فعالیت الحاقی ژن‌ها مانند ژن C-MYC در سرطان حاد خون
ژن‌هاي ترمیم‌کننده
تا کنون، بیش از 30 نوع پروتئین ترمیم‌کننده شناسایي شده‌اند که همگي در درست کردن نواقص ژنتیکي سلول‌ها نقش به سزائي را دارند. بهترین مثال ژن ترمیم‌کننده، ژن BRCA -1 است که بر روي کروموزوم21 q17 قرار دارد. این ژن، پروتئیني می‌سازد که چندین ویژگی دارد که یکي از این ویژگی‌ها قدرت درست کردن ژن‌هاي معیوب است. این پروتئین حاوي مولکول Zinc Finger است که بیان ژن‌های وابسته را کنترل می‌کند.. ژن1- BRCA در هنگام جهش داشتن به توليد و رشد سلول‌هاي سرطان در سينه خانم‌ها به صورت وراثتي نقش موثري دارد. ژن- BRCA 2 هم كه روي كروموزوم 14q 13 است پروتئيني می‌سازد كه همانند پروتئين 1- BRCAعمل می‌كند.
خودکشی برنامه‌ریزی شده (آپاپتوزيز)
آپاپتوزيز تخريب غشاي هسته و سيتوپلاسم سلول و ارگانل‌ها منجر به قطعه قطعه شدن سلول میشود كه به سرعت به وسیله یاخته‌های بیگانه خوار (فاگوسيت) خورده و از محيط ربوده می‌شوند.عواملی مثل توکسین‌ها، هورمون‌ها، سیتوکین‌ها، پرتوها، گرما، عفونت ویروسی، کمبود اکسیژن، محرومیت غذایی، ازدیاد غلظت کلسیم داخل سلول و نیتریک اکسیدها مهم‌ترین عوامل به شمار می روند. ژن هایی که در تولید مرگ برنامه‌ریزی شده نقش مهمی را ایفا کرده‌اند. از جمله؛ 2-Bcl، ,P53 BC1-XL، BIM، BAD، BAK، BAX, و 1-MC1 است. ژن BC1- 2 روي كروموزوم 21q18 قرار دارد این پروتئین فعالیت آنزیم‌های کاسپاز را تنظیم می‌کند. این پروتئین BC1- 2 باعث رهایی Cytochrome C از میتوکندری‌ها میشود که منجر به فعال شدن کاسپاز 3 میشود كه سرانجام با خودكشي سلول پایان می‌یابد.
ژن های مهار کننده
ژن‌هاي مهار‌کننده توموري كه نبودشان باعث تقسيم غيرقابل كنترل سلول‌های سرطانی میشود. ژن مهار کنندۀ 53p روي كروموزوم 17 P13. 1قرار دارد.بیش از 35 نوع از ژن‌های مهار‌کننده تا به حال شناسایی شده‌اند.وظايف اين پروتئين53p در حالت طبیعی، تنظیم تقسیم سلول‌ها، خودکشی سلول‌ها، مسن شدن سلول‌ها، عروق سازی، تمایز یافتن سلول‌ها و متابولیسم DNA است . همکاری پروتئین 53p با دو پروتئین P2-CDK1 و CDC 2 سلول‌هاي سرطاني را در مراحل1G و G2تقسيم سلولي نگه می‌دارد. پروتئين53p هم مهار‌کننده و هم ارتقاءكننده سلول‌هاي سرطاني است.
عمل ضد سرطان 53p از سه مسير انجام پذير است:
- پروتئین 53pباعث تحر كي پروتئين‌هايDNA-repair می‌شوند که به صدمه‌های زده شده به ژن‌ها رسیدگی شود؛
- پروتئین 53p باعث تحر كي مرگ برنامه‌ریزی شده میشود. وقتي كه سلول‌هاي صدمه ديده غيرقابل بازسازي باشند؛
- پروتئین 53p تقسیم سلولی در مرحله 1G/S نگه می‌دارد تا فرصتی برای بازسازی باشد.
دو داروی Tenovix و Nutlinمحافظ پویایی 53p می‌باشند که سرانجام جلوگیری از رشد سلول‌های سرطانی است.
Ki-67
آنتیژن Ki-67 یک نشانگر زیست شناختی است که معرف تکثیر سلولی Ki-67 که در مراحل G2 و M چرخه سلولی بروز آن به حداکثر می رسد و پس از میتوز کاهش می یابد . يك عامل تعيين در سرطان پستان، نسبتهاي بالا بودن سطح آن در سلول‌هاي سرطاني پستان، نشان دهندة ، تهاجمي بودن تومور و مدت بقاء كوتاهتري براي بيمار است.
فهرست منابع
منابع فارسی
پرهیزگار، محمد مهدی. آقا جانی افروزی، علی اکبر. 1390، روش‌شناسی تحقیق پیشرفته در مدیریت با رویكرد کاربردی، دانشگاه پیام نور.
حافظ نیا، محمد رضا. 1388. مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. ناشر سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
حسيني، مژگان؛ هوشمند، مسعود؛ ابراهیمی، احمد؛ طرح تحقيقاتي دانشگاه آزاد اسلامي واحد اسلامشهر. بررسی پلی‌مورفیسم در ژن ERCC در افراد مبتلا به سرطان پستان.
Baak JP, Path FR, Hermsen MA, Meijer G, et al. (2003)” Genomics and Proteomics in Cancer. Eur J Cancer. No. 39,pp. 1199-1215.
Cui Y, et al. Mutational analysis of TOX3 in Chinese Han women with polycystic ovary syndrome. Reprod Biomed Online, 2014.
Elematore I, et al. Association of genetic variants at TOX3, 2q35 and 8q24 with the risk of familial and early-onset breast cancer in a South-American population. Mol Biol Rep,; 22 (1): 127–134.